Hættuleg örvænting Pútíns
Morgunblaðið, laugardagur 30. mars 2024
Hryðjuverkaárásin á tónleikagesti í Crocus-þjónustumiðstöðinni í úthverfi Moskvu að kvöldi föstudagsins 22. mars vekur margar spurningar um þróun mála í Rússlandi. Enginn utan samsærisheims Vladimírs Pútíns Rússlandsforseta trúir því að Úkraínustjórn hafi með aðstoð leyniþjónustu Bandaríkjanna staðið að baki ódæðisverkinu.
Bandaríska sendiráðið í Moskvu varaði 6. mars Bandaríkjamenn í borginni við að vera í fjölmenni vegna yfirvofandi hryðjuverks. Miðlaði sendiráðið leynilegum upplýsingum um hættuna til rússneskra yfirvalda sem sögðu hana „ekki nógu nákvæma“. Pútín sagði á fundi með yfirmönnum öryggislögreglu sinnar, FSB, 19. mars að óbeðinn erindisrekstur Bandaríkjastjórnar væri til marks um „ögranir“ af hennar hálfu.
Kremlverjar eru orðnir svo samdauna lyginni í gerviheiminum sem þeir skapa með áróðri sínum og innrætingu að engar viðvaranir duga um alvarlega hættu sem steðjar að þeim og borgurum þeirra.
Vladimir Pútin
Við Crocus-tónleikasalinn var ekki nein öryggisgæsla. Allt öryggiskerfi rússneska ríkisins snýst um Pútín og þá sem standa næst honum.
Owen Matthews, sem ritar um rússnesk málefni fyrir breska vikuritið The Spectator, minnir í vikunni á að í Rússlandi séu tæplega ein milljón lögreglumanna, 340.000 þjóðvarðliðar og meira en 100.000 njósnarar. Þetta lið banni gömlum konum að leggja blóm á leiði Alexeis Navalníjs, elti uppi einmana bloggara og ofsæki samkynhneigða. Öðru máli gegni þegar komi að meginverkefninu, að gæta öryggis rússneskra borgara. Þá sé allur þessi liðsafli grútmáttlaus. Öryggisstjórar Pútíns einblíni á tvennt: að kæfa andóf innan lands og stela peningum.
Sænski hagfræðingurinn Anders Åslund, sem starfaði náið með Kremlverjum á tíunda áratugnum, nefndi sunnudaginn 24. mars 10 atriði sem hann telur sýna gagnsleysi rússneska öryggisbáknsins fyrir almennu borgarana á tónleikunum 22. mars.
Með ólíkindum sé að fjórir menn aki hindrunarlaust í gegnum Moskvu með Kalashnikov-byssur í fórum sínum. Engin öryggisgæsla hafi verið við tónleikasalinn og málmleitartæki óvirk. Skothríð hafi staðið í 18 mínútur í salnum þar til öryggissveitir komu á vettvang. Moskvulögreglan og öryggislögreglan, FSB, séu þó með aðsetur í næsta nágrenni við Crocus. Þá hafi sérstök vopnuð viðbragðssveit í Crocus-miðstöðinni ekki látið skothríðina raska ró sinni heldur setið í bækistöð sinni.
Åslund þykir einnig grunsamlegt að þeir sem eru grunaðir um verknaðinn hafi ekið af vettvangi glæpsins í sama bíl og þeir komu þangað. Að sögn Åslunds myndi enginn hryðjuverkamaður gera slíkt. Áður en þeir komu til Moskvu óku mennirnir um fimm klukkustundir í gegnum Rússland, skammt frá landamærum Belarús og Úkraínu. Engu að síður voru þeir ekki skoðaðir af rússneskum vörðum við vegatálma á allri leiðinni. Åslund segir slíkt ferðalag óhugsandi.
Þá minnir Åslund á kenningar um að Vladimír Pútín hafi áður legið undir grun vegna hryðjuverka. Árið 1999 vegna sprenginga í húsum í Moskvu, 2002 vegna árásar á Dubrovka-leikhúsið í Moskvu og vegna gíslatöku í skóla í Beslan árið 2004. Öll þessi voðaverk hafi hann nýtt sér til að réttlæta hernaðarlega íhlutun í öðrum löndum.
Eftir árásina og eftir að hryðjuverkasamtökin Ríki íslams höfðu gengist við henni gekk Maria Zakharova, upplýsingafulltrúi rússneska sendiráðsins, svo langt að lýsa fullyrðingum Bandaríkjastjórnar um hlut Ríkis íslams sem „tilraun pólitískra hönnuða í Ameríku til að bjarga sjálfum sér og stjórn Zelenskíjs sem þeir skópu með því að nota Ríki íslams sem fuglahræðu … Spyrja má, hvað býr að baki? Peningar og vald.“ Zakharova sakaði Bandaríkjamenn um að „stuðla að stýrðri upplausn og endurskapa skipan heimsmála með höndum hryðjuverkamanna“.
Owen Matthews segir ógnvekjandi að slíkar ímyndanir og samsæriskenningasmíð einkenni málflutning upplýsingafulltrúa kjarnorkuveldis sem eigi fast sæti í öryggisráði SÞ. Klikkaðar upphrópanir af þessi tagi í Kreml séu til marks um veikleika, ekki styrkleika. Ekki sé nóg með að stjórn sem tali á þennan hátt hafi tapað veruleikaskyni – hún hafi einnig tapað stjórn á öryggi Rússlands.
Matthews segir að Pútín verði að segja Crocus-árásina vera á vegum Úkraínumanna því að honum sé svo pólitískt mikilvægt að geta réttlætt yfirlýsingar sínar um að tilvist Rússlands sé í húfi gegn nasistunum í Kyív. Pútín hafi hvorki hugmyndafræðilega né hernaðarlega breidd gegn ógninni sem steðji að íbúum lands hans frá vígvæddum íslamistum. Hann hafi lokað sig inni í eigin lygi og tilbúningi um svonefnt vestrænt samsæri til að eyða Rússlandi og líti fram hjá raunverulegu og banvænu samsæri sem kraumi í Mið-Asíu.
Þegar Pútín komst til valda fyrir aldarfjórðungi lofaði hann Rússum velsæld og öryggi enda fengi hann að skerða frelsi þeirra, segir Matthews. Nú séu þessar forsendur brostnar. Hann hafi enga burði til að tryggja þjóðaröryggi. Honum hafi mistekist að leggja undir sig Úkraínu með leiftursókn árið 2022. Árið 2023 hafi Jevgeníj Prígósjín næstum tekist að fella hann með einkaher sínum. Nú sitji hann uppi með hryðjuverk í Moskvu þótt bandaríska leyniþjónustan hafi rétt gjörónýtum þjóðaröryggisstofnunum hans hjálparhönd. Pútín hefur svipt Rússa öryggi og velsæld er dómur Owens Matthews.
Þetta er ömurleg og hættuleg staða í öllu tilliti nú um páska 2024. Hún batnar ekki við að örvænting Pútíns fái útrás með hryðjuverkum hans í Úkraínu.