Evrópulögreglan telur eldri borgara nýjan áhættuhóp
Grein í Morgunblaðinu 30. apríl 2015
Evrópulögreglan, Europol, sendi nýlega frá sér skýrslu um líklega þróun skipulagðrar glæpastarfsemi. Þar er tekið mið af þjóðfélags- og tæknibreytingum. Líkur á að menn fari um í skipulögðum, sýnilegum hópum, ruplandi og rænandi, eru taldar litlar. Þess í stað er hvatt til varkárni og forvirkra aðgerða gegn ósýnilegum en áþreifanlegum afbrotum í netheimum og svikastarfsemi í vörum og þjónustu.
Í stað skipulagðra glæpahópa munu einstaklingar stofna til afbrotasamstarfs um einstök verkefni, gefist tækifæri til að auðgast vegna þeirra. Vitneskja, reynsla og sérþekking tengir einstaklingana saman eins og um viðskiptatækifæri sé að ræða. Slík samvinna nýtist nú þegar til tölvuafbrota en talið er að hún færist inn á „hefðbundnari“ svið skipulagðrar glæpastarfsemi eins og smygl á fíkniefnum, milligöngu fyrir ólöglega innflytjendur og falsanir við framleiðslu og sölu á vörum og þjónustu.
Til að fela slóð sína sem best og komast hjá því að standa augliti til auglitis við verði laganna eða hver annan munu afbrotamenn leggja höfuðáherslu á rafræn samskipti við öflun og ráðstöfun á ólögmætum varningi eða illa fengnu fé. Með rafrænni mynt munu þeir sem stunda skipulagða glæpi losa sig við peningaþvætti sem oft reynist afbrotamönnum dýrkeypt í öllum skilningi þess orðs.
Sumir þátttakenda munu bjóða mjög sérhæfða þjónustu. Hún kann að snúast um innbrot í stjórn- eða þjónustukerfi fyrirtækja eða stofnana. Slík innrás krefst ef til vill þekkingar til rafræns innbrots eða á rafrænni öflun upplýsinga sem síðar eru nýttar til að svíkja eða blekkja á vettvangi.
Fórnarlömb þeirra sem stunda skipulagða glæpastarfsemi verða þeir sem teljast auðveldasta bráðin, það breytist ekki. Glæpamennirnir leita jafnframt tækifæra meðal nýrra hópa. Þar telur Evrópulögreglan að eldri borgrar verði helsti markhópurinn. Reynt verði að hafa fé af eldra fólki og bjóða ólögmæta þjónustu sem sé sniðin fyrir það.
Fjölgun eldri borgara
Í skýrslunni er minnt á að fjöldi Evrópubúa eldri en 65 ára hafi þrefaldast á undanförnum sextíu árum og fjöldi fólks í álfunni sem sé 80 ára og eldri sé nú sex sinnum hærri en hann var árið 1950.
Innan ESB spá yfirvöld almennt fjölgun fólks. Aðrir benda á að fortíð Evrópu sé mun glæstari en framtíð, fæðingartíðni þar sé aðeins 1,3 en 2,1 þurfi til að halda í við dánartíðni. Tölur sýna að í lok síðari heimsstyrjaldarinnar voru um 500 milljónir manna í Evrópu og 2,5 milljarðar í heiminum öllum. Nú á tímum er fjöldinn enn um 500 milljónir í Evrópu en íbúar jarðar um 7 milljarðar. Í Bandaríkjunum voru íbúar um 150 milljónir árið 1950 en um 300 milljónir árið 2010.
Þessar tölur um fólksfjölda í Evrópu eru ekki í skýrslu Europol en þær sýna stöðnun í álfunni og árétta þá skoðun skýrsluhöfunda að meðalaldur Evrópubúa hækkar enn frekar á komandi árum. Þetta hefur áhrif á efnahag, samfélagsþróun og stjórnmál viðkomandi landa. Framboð á vöru og þjónustu mun taka mið af þessu. Aðstoð við aldraða innan fjölskyldna minnkar og meira verður treyst á aðkeypta félagslega þjónustu á vegum einkaaðila eða hins opinbera.
Gamla Evrópa – nýr afbrotamarkaður
Millifyrirsögnin hér fyrir ofan er samhljóða fyrirsögn í skýrslu Europol. Þar segir að löngum hafi misindismenn fært sér varnarleysi gamals fólks í nyt. Nú á tímum megi í flestum Evrópulöndum finna dæmi um svik á kostnað eldri borgara. Þeim muni aðeins fjölga eftir því sem hinir gömlu verði fleiri. Fyrir utan þá sem sæta beinum svikum verði einnig til nýr og sístækkandi hópur neytenda sem sækja megi að með ólögmætum varningi eða þjónustu.
Hvatt er til að þeir sem annast greiðslur úr lífeyrissjóðum eða á félagslegum bótum hafi augun hjá sér. Dæmi séu um að gamalt fólk sé þvingað til að krefjast fjár eða bóta án þess að hafa til þess rétt.
Í skýrslunni segir að fjármálakreppa undanfarinna ára hafi leitt í ljós mikinn sveigjanleika hjá þeim sem skipuleggja framleiðslu og sölu á varningi undir fölsuðum vörumerkjum. Áður hafi þessi iðja einkum snert hágæðavörur en með minnkandi kaupmætti hafi falsaði varningurinn birst í dagvöru eins og tannkremi eða þvottadufti. Hætta sé á að einkum verði reynt að seilast í pyngju eldri borgara með slíkum blekkingum. Þá beri einnig að varast fölsuð lyf eða hjálpartæki.
Skipulögð glæpastarfsemi hefur verið stunduð í ýmsum þjónustugreinum og má þar nefna gestamóttöku, flutningastarfsemi, mannvirkjagerð og hirðu og vinnslu á sorpi. Nú er líklegt að einhverjir afbrotamenn reyni að koma ár sinni skipulega fyrir borð á sviði þjónustu við aldraða. Þar kunni menn að vilja hagnast með því að veita minni þjónustu en gjaldtaka heimilar, með því að selja fölsuð lyf og með trygginga- eða lífeyrissvikum. Refsiviðurlög við brotum á þessum sviðum eru mildari en fyrir mörg önnur afbrot, segir í skýrslu Europol.
Árétting en ekki uppgötvun
Hér er ekki vitnað til þessarar skýrslu Europol vegna þess að í henni sé að finna einhverja uppgötvun, hún er miklu frekar árétting á hvert stefnir í evrópskum afbrotum og að þau krefjist nýrra viðbragða og aðferða lögreglu.
Nú eru sex ár liðin frá því að embætti sérstaks saksóknara tók til starfa hér á landi. Það var sett á laggirnar til að rannsaka nýja tegund afbrota sem komust í sviðsljósið með Baugsmálinu sem stóð frá 2002 til 2008 og lengur ef skattamál Baugs eru einnig talin. Eins og frásagnir í fjölmiðlum bera með sér leitast ákæruvaldið við að sanna að sérfróðir einstaklingar með ólíka þekkingu og reynslu hafi tekið höndum saman til að vinna á skipulegan hátt að ólögmætum viðskiptum undir hatti bankastarfsemi.
Áfram verður að þróa samstarf saksóknara og lögreglu á sama og verið hefur hjá embætti sérstaks saksóknara til að takast á við hina nýju tegund skipulagðrar brotastarfsemi þar sem í skjóli stofnana sem almennt njóta traust er sótt gegn hagsmunum þeirra sem eiga sér einskis ills von eða geta sér minnsta vörn veitt.