Skólastarf í stefnuræðum
Morgunblaðið, laugardagur 7. október 2023.
Tveir forsætisráðherrar fluttu stefnuræður í vikunni, Mette Frederiksen við þingsetningu í Kaupmannahöfn og Rishi Sunak á flokksþingi Íhaldsflokksins í Manchester. Þau ræddu bæði um skólamál og nauðsyn breytinga á sviði þeirra.
Kjarninn í máli danska forsætisráðherrans var að veita ætti grunnskólakennurum meira faglegt svigrúm við starf sitt. Kröfur til nemenda ættu að verða sveigjanlegri. Í stað þess að gefa opinber fyrirmæli um smæstu atriði ættu yfirvöld að þora að færa kennaranum að nýju völd í kennslustofunni, hann hefði hlotið menntun til að stjórna þar.
Forsætisráðherrann nefndi að í íþróttakennslu væri mælt fyrir um 250 bindandi viðmið samkvæmt stjórnvaldsákvörðun en þessi bindandi viðmið væru alls 1.081 í grunnskólanum.
Hún las eina viðmiðunargrein um að nemandi ætti að geta sett gildi íþróttamenningar í samfélagslegt samhengi og velti fyrir sér hvort þingmenn teldu nauðsynlegt að setja fram kröfur af þessu tagi til að stuðla að íþróttaiðkun ungs fólks.
Ráðherrann benti á að við hliðina á þessum viðmiðunarreglum væru svo settar 3.170 svonefndar leiðbeinandi reglur um nám í grunnskóla.
Boðskapurinn var með öðrum orðum að nóg væri komið af ofstjórn í grunnskólanum. Regluverkið og miklir fjármunir skiluðu ekki betri námsárangri. Það yrði að huga að nýjum leiðum, leggja áherslu á að kenna lestur, skrift, reikning og móðurmálið. Það gæti enginn orðið góður handverksmaður án þess að kunna að lesa, skrifa og reikna.
Hér gefur menntamálaráðherra út námskrá fyrir grunnskóla en sveitarfélögin standa straum af kostnaði við að framkvæma hana. Katrín Jakobsdóttir gaf núgildandi aðalnámskrá út sem menntamálaráðherra árið 2013. Síðan hafa umræður um skólastarf og kennsluefni tekið breytingum eins og birtist meðal annars nú þegar rætt er um kynfræðslu. Staðreynd er að þeir sem utan skólanna eru láta sig almennt litlu varða gerð grunngagna á borð við námskrár, þar geta þeir þó haft áhrif á stjórnmálamenn, kjörna fulltrúa sína.
Þeir sem lesa aðalnámskrá grunnskóla hér komast fljótt að því að þar birtast nákvæm fyrirmæli til kennara um getu nemenda að loknum ákveðnum árafjölda.
Undanfarna áratugi hafa umræður um skólamál þróast í þá átt að þar ráði vísindaleg fagmennska sem sé lítt skiljanleg öðrum en þeim sem hafi tileinkað sér hana. Þetta hefur stuðlað að því að breikka bilið á milli skóla og samfélags. Allir hafa þó einhvern tíma á lífsleiðinni kynnst skólastarfi og vita hvað þar ber hæst.
Niðurstaða danska forsætisráðherrans var að fyrirmæli stjórnvalda til kennara væru allt of mikil. Þeim yrði að fækka en auknu frelsi kennara fylgdu meiri væntingar og kröfur til þeirra. Á áttunda áratugnum hefðu kennarar fært sig frá púltinu og inn í bekkinn. Það hefði verið gott skref því að fjarlægðin á milli kennara og nemenda hefði verið orðin of mikil. Hún gæti hins vegar einnig orðið of lítil. Það er ekki síður þörf á að ræða fjarlægðina milli skóla og foreldra eða umsjónarmanna barna.
Hér erum við ekki vön því að stjórnmálamenn tali á þennan hátt um skólastarf eða láti sig innra starf skóla yfirleitt miklu varða. Ytri umgjörðin eins og lengd náms eða sameining skóla er ofar á dagskrá. Oft án viðunandi samráðs eins og skipbrot tilraunarinnar til að sameina tvo framhaldsskóla á Akureyri sýnir.
Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir kynnir nýtt reiknilíkan háskóla.
Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir, ráðherra háskólamála, kynnti 18. september sl. nýtt árangurstengt fjármögnunarlíkan háskóla sem tekur við af reiknilíkani háskóla frá árinu 1999. Á nýja fjármögnunarlíkanið að verða að fullu innleitt árið 2025.
Meginbreytingin frá því sem áður var felst í því að nú rennur fé með hverjum nemanda til háskóla í meira mæli en áður miðað við að nemendur ljúki námseiningum og útskrifist. Áslaug Arna sagði að skólarnir hefðu um langt árabil kallað eftir endurskoðun á núverandi fyrirkomulagi sem var reist á reiknilíkani frá árinu 1999. Ráðherra sagði reiknilíkanið hafa verið mikla framför á sínum tíma en það hefði tekið óverulegum breytingum á aldarfjórðungi á meðan samfélagið og væntingar nemenda hefðu tekið stakkaskiptum.
Reiknilíkanið frá 1999 stóð ekki aðeins að baki breytingum á fjármögnun háskólanáms heldur á skipulagi þess með sjálfstæðum háskólum, Háskólanum í Reykjavík, Listaháskóla Íslands auk Háskólans á Bifröst sem nú gengur til samstarfs við Háskólann á Akureyri.
Það er tímabært að nýtt skref sé stigið til að efla háskólana því að um nokkurra ára skeið hefur ríkt ákveðin stöðnun í fjárstreymi til þeirra og má jafnvel segja að risið hafi lækkað á þeim. Í eðli sínu er þetta róttæk breyting í samræmi við norræna og alþjóðlega þróun. Viðbrögðin við henni gefa til kynna að vel hafi verið staðið að öllum undirbúningi af hálfu ráðherrans og ráðuneytis hans.
Stjórnmálamenn verða að hafa skoðun á inntaki menntunar og innra starfi skóla sé þeim í raun annt um að leggja góðan grunn að framtíð þjóða sinna. Hvert skref sem stigið er verður að vera vel undirbúið og ígrundað. Mette Frederiksen boðaði breytingu á grunnskólanum í ræðu sinni en Rishi Sunak fjallaði um bresku framhaldsskólana og leiðina þaðan inn í háskóla eða til annarrar æðri menntunar. Hann vildi leggja áherslu á ensku og stærðfræði.
Í sama anda og háskólaráðherra hefur með vönduðum vinnubrögðum lagt grunn að endurnýjun háskólanna er óhjákvæmilegt að líta hér til annarra skólastiga. Stjórnmálamenn geta ekki vikið sér undan því að hafa skoðun á skólastarfi.