Sungið og fundað í Evrópu
Morgunblaðið, 13. maí 2023.
Maí má kalla mánuð Evrópu þegar litið er til þess hve margir dagar í mánuðinum eru helgaðir álfunni á einn eða annan hátt.
Almenna athyglin beinist nú mest að Eurovision, söngvakeppni Evrópu. Allur heimurinn fylgist með hver sigrar í Liverpool í kvöld þegar keppt er til úrslita í keppninni í 67. skiptið.
Bretar eru gestgjafar keppninnar í níunda sinn og hlaupa í skarðið fyrir Úkraínumenn sem sigruðu í fyrra en geta ekki haldið keppnina vegna innrásar Rússa og stríðsins. Volódímír Selenskí Úkraínuforseti harmaði í vikunni að ekki hefði verið unnt að hýsa keppnina einhvers staðar nær Úkraínu svo að fólk þaðan gæti sótt hana landveg – það sé of langt að fara til Liverpool.
Bretum hefur ekki alltaf vegnað vel í söngvakeppninni. Töluðu breskir fjölmiðlar um hana af vaxandi vandlætingu þar til nú, þegar þeir hampa henni mikið. Er engu líkara en Liverpool gangi í endurnýjun lífdaga við að fá keppnina í 11.000 manna salinn sinn og komast í alþjóðlega fjölmiðlaljósið.
Reykjavík verður í fréttum í næstu viku þegar fjölmennasti alþjóðlegi leiðtogafundur Íslandssögunnar verður haldinn í Hörpu. Ríkisoddvitar 46 aðildarþjóða Evrópuráðsins eða staðgenglar þeirra auk fulltrúa frá fimm áheyrnarríkjum ráðsins og Sameinuðu þjóðunum, Öryggis- og samvinnustofnun Evrópu (ÖSE) og Evrópusambandinu, hittast nú í fjórða sinn í 74 ára sögu ráðsins.
Vegna innrásar Rússa í Úkraínu þótti óhjákvæmilegt að kalla æðstu menn ríkja Evrópuráðsins saman. Íslendingar fara með pólitíska forystu í ráðinu frá nóvember 2022 til maíloka 2023. Lýsti ríkisstjórnin sig reiðubúna til að halda fundinn í Reykjavík nú í maí og var það samþykkt í ráðherranefnd Evrópuráðsins í nóvember 2022. Nú er spurning hvort Selenskí þyki of langt að koma hingað.
Íslendingar hafa verið aðilar að Evrópuráðinu frá 7. mars 1950 en ráðið var stofnað 5. maí 1949. Höfuðstöðvar þess og helstu stofnana þess þings, ráðherraráðs og mannréttindadómstólsins eru í Strassborg í Frakklandi.
Þing ráðsins samþykkti einróma í október 1955 að í merki Evrópuráðsins yrðu 12 gylltar stjörnur á bláum feldi og í desember sama ár samþykkti ráðherraráðið að merkið yrði að Evrópufána.
Evrópuráðsþingið hvatti ítrekað til þess að merkið yrði tekið upp af öðrum evrópskum stofnunum til að árétta samstöðu milli fjölþjóðlegra samtaka í sameinaðri, lýðræðislegri Evrópu.
Strax eftir að Evrópusambandsþingið kom til sögunnar 1979 var lögð fram tillaga þar um að gylltu stjörnurnar 12 á bláa feldinum yrðu fáni sambandsins og árið 1986 kom ESB-fáninn til sögunnar með samþykki Evrópuráðsins. ESB-fáninn blaktir að jafnaði við hlið þjóðfána í aðildarríkjum ESB.
Í málgagni Sambands ísl. sveitarfélaga, Sveitarstjórnarmálum, birtist í mars 1965 grein um að ráðherranefnd Evrópuráðsins mæltist til þess að sérstakur Evrópudagur yrði haldinn í aðildarríkjum ráðsins 5. maí ár hvert, á stofndegi ráðsins.
Segir í greininni að Alþjóðasamband sveitarfélaga hafi átt frumkvæði að ákvörðuninni um Evrópudag. Til þess sé ætlast að opinberar byggingar verði fánum skrýddar með þjóðfána hvers lands eða Evrópuráðsfánanum þennan dag. Þá verði dagsins einnig minnst á annan hátt.
Sveitarfélög hér á landi fóru að þessum tilmælum og minnast vafalaust margir þess að á sumum opinberum byggingum hafi verið flaggað með Evrópufánanum þennan dag. Sé 5. maí minnst hér enn sem Evrópudags dregur það ekki að sér mikla athygli.
Evrópusambandið valdi síðan 9. maí sem sinn Evrópudag. Tekur dagsetningin mið af því þegar Robert Schuman, utanríkisráðherra Frakklands, gaf þann dag árið 1950 út yfirlýsingu sem talin er upphaf Kola- og stálsambandsins, forvera samstarfsins sem nú er undir merkjum Evrópusambandsins. Í upphafi var gjarnan talað um 9. maí sem Schumandag.
Rússar halda upp á 9. maí sem sigurdag gegn nazistum. Að þessu sinni var hersýningin á Rauða torginu aðeins svipur hjá sjón. Einum fornskriðdreka var ekið fram hjá hátíðarpallinum þar sem Vladimir Pútin Rússlandsforseti laug því í ræðu að þjóð sinni að hún ætti enn í stríði við ígildi nazista sem hefðu ráðist á hana úr vestri. Er jafnvel talið að Kremlverjar hafi sviðsett drónaárás á kastala sinn til að hafa þá skýringu á reiðum höndum að ekki væri varlegt að hafa fleiri vopn á Rauða torginu af öryggisástæðum.
Öryggi fundarmanna er ofarlega í huga þeirra sem skipuleggja leiðtogafundinn mikla í Hörpu. Hér verðum við líklega helst vör við ráðstafanir sem gerðar eru vegna þess á götum Reykjavíkur. Öryggisgæslan, undirbúningur og þjálfun lögreglumanna í þúsundir klukkustunda í aðdraganda fundarins, kostar sitt. Fyrir utan ótaldar vinnustundir lögreglumanna dag og nótt. Þessi gæsla og leigan á Hörpu eru stærstu kostnaðarliðirnir.
Rósa Björk Björgvinsdóttir, verkefnastjóri alþjóðamála hjá forsætisráðuneytinu, sagði hér í blaðinu á dögunum að unnið væri með 1,8 milljarða kr. óstaðfesta kostnaðartölu sem viðmiðun vegna fundarins mikla hér – endanleg tala birtist ekki fyrr en að fundinum loknum.
Ríkisoddvitar NATO-ríkjanna koma saman í Vilnius, höfuðborg Litháens, í júlí 2023. Reiknað er með þátttöku sendinefnda frá um 40 löndum. Í fyrra sagði utanríkisráðherra landsins að kostnaðurinn við fundinn yrði um 30 milljónir evra, 4,5 milljarðar ísl. kr.
Þetta kostar allt sitt, hvort heldur er söngvakeppni eða stórfundir. Mestu skiptir að lokum að umstangið og erfiðið skili betri og friðsamari heimi.